گزارشی از فضای حاکم بر زیستبوم استارتاپی کشور که در سکون و سکوت و ناامیدی بهسر میبرد
تاریخ انتشار: ۱۹ بهمن ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۷۰۵۸۰۷۱
این روزها باز کردن صفحه یک وبسایت ساده کاری است پرمشقت و دشوار. فرستادن یک پیام در شبکههای اجتماعی ممنوع شده و روتین زندگی بهم خورده است. از هر قشر و گروهی که سراغ بگیرید، از کاربران عادی بگیر تا کسبوکارهایی که نفس کشیدن و حیاتشان بند به اینترنت است، همه از محدودیتهای وابسته به جریان آزاد ارتباطات و اختلال و کندی ضربه خوردهاند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
نیاز به شرح دقیق و جزبهجز ماجراهای این روزهای اکوسیستم استارتاپی و شاغلان در آنها نیست. هزاران کسبوکار خرد و متوسط نوآورانه زمین خورده و تعطیل شدهاند. موج تازهای از تعدیل نیرو و مهاجرتها شروع شده، حجم خسارتها و ضرر و زیانها هم سر به فلک کشیده و گویی جز خون دل خوردن و آهی از سر افسوس کشیدن هم کاری از کسی ساخته نیست. گرچه ترکشهای محدودیتها به مجموعههایی مثل اپراتورهای تلفن همراه و شرکت ملی پست هم برخورد کرده، اما کسبوکارهای آنلاین و بهخصوص استارتاپهای بخش خصوصی، سخت در تنگنا هستند. اگر از ارزیابیهای چند دههزار میلیاردی سازمانها و نهادهایی مثل اتاق بازرگانی یا سازمان نصر یا مرکز ملی فضای مجازی و شاپرک و… بگذریم، همین خبر که احتمال میرود کارخانه نوآوری آزادی تعطیل شوند، خود گواه عمق فاجعه است. اکوسیستم استارتاپی ایران- به معنای دقیق آن- عمر چندانی نکرده است.
این اکوسیستم تنها یک دهه است پا گرفته و در همین عمر کوتاه هم تا دلتان بخواهد دستاورد و کارایی و کارآمدی داشته و البته پیر و خسته و دلزده هم شده است. تنها همین یادآوری کافی است که در ابتدای همهگیری کووید، فروشگاههای آنلاین چه خدماتی به مردم عرضه کردند و چقدر از نیازهای روزمرهمان را از طریق این کسبوکارها رفع کردیم. موجی که در ابتدای دهه نود با نامهایی چون دیجیکالا، کافه بازار، اسنپ، تپسی، تخفیفان، علیبابا و دیگران شروع شد، درنتیجه سرمایهگذاریهای شرکتهایی مانند سرآوا شتاب، جهت گرفت و کمی بعد هم تبدیل به کارخانه رویاسازی هر جوان دانشجوی صاحبایدهای شد. در پس این تاریخچه کوتاه، اجزای تشکیلدهنده زیستبوم استارتاپی با چالشها و مشکلات زیادی هم دستوپنجه نرم کردهاند که بسیاریشان انباشته شده گذشته هستند.
یک سرزمین و هزار چالش بومیاز منظر کلان که بنگریم، باید به اثرات یا سوءاثرات ناشی از چارچوبها و ساختارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر شکلگیری و رشد زیستبوم نوآورانه کشور و تحلیل وضعیت استارتاپها توجه کنیم؛ مواردی مانند بخشینگری و نبود افق دید جامع و بلندمدت، ناکارآمدی نظام قاعدهگذاری، توسعه سلسلهمراتبی و دستوری، ضعف آموزش و مهارتآموزی، فقدان نظام حمایتی و نبود نظامنامه تسهیلگری و… . همین مؤلفهها و عبارات بهظاهر سخت و بیروح هستند که انبوهی از مشکلات پسینی و چالشبرانگیز را برای استارتاپها به بار آوردهاند. در ادبیات استارتاپی، شکست و موفقیت دو وضعیت توامان است که کسبوکارها ممکن است تجربه کنند. بااینحال، در زیستبوم نوآور ایرانی دغدغهها، خواستها و نیازهایی دارد که از جنس معمول و رایج در دیگر نقاط جهان نیست و میتوان گفت بومی ایران است. چالشهایی که گاه آنقدر ابتدایی، عجیب، تکراری و تمامناشدنیاند که به باور نمیآیند. از موضوعات ملموستر مثل بیمه، مالیات و گمرک بگیر تا خلاءهای سرمایهگذاری و مدلهای تامین مالی، مسائل بانکی و ارزی، زیرساختهای فنی، فرایندهای اداری فلجکننده صدور مجوز و نظارتهای دولتی، فضای کسب و کار، بازار عرضه و فروش محصول، نظام مالکیت فکری و نظایر اینها. اینها همان سرعتگیرها و موانعی هستند که در یک دهه گذشته تحرک و چابکی را از استارتاپهای ایرانی گرفته و نیرویشان را تحلیل برده، اما متوقفشان نساخته است. از این جهت اگر امروز اکوسیستمی شکل گرفته، نباید فراموش کرد که این موجودیتها با تحمل چه مرارتهایی جان به در بردهاند و خودشان را سرپا نگه داشتهاند. واقعیتی تلخ که برای ماندن در فضای زیستبوم نواورانه چارهای جز مقاومت و عبور از موانع تحمیلی، خارج از کنترل و اختیار نیست.
راه رفتن روی لبه فناوریهادی شجاری، بنیانگذار استارتاپ آریامدتور، با یادآوری مسیر حرکت استارتاپهای ایرانی، کیفیت رشد اکوسیستم استارتاپی کشور را توضیح میدهد. او میگوید: «استارتاپهای ایرانی از همان ابتدای شکلگیری، روی لبه فناوری راه میرفتند و در مقایسه با کشورهای خلیج فارس پیشروتر بودند. شرایط دهه ۹۰، نگاه مثبت و همراهی دولت با کسبوکارها نوآور و بهخصوص رشد سرمایهگذاری خارجی پس از برجام، زمینهساز رشد استارتاپهای ایرانی شدند اما با تیره شدن افق اقتصاد و نوسانات ارزی و تحریمها، نور و حرارت شمع جریان استارتاپی کم و کمتر شد و امروز دیگر فروغی ندارد.» شجاری معتقد است استارتاپهای ایرانی به دلایلی که بخشی از آن ساختاری است، بهشدت مستعد تاثیرپذیری از بیرون و محیط هستند. او میگوید: «مدل استارتاپی مرسوم در ایران شبیه به الگوی سیلیکونولی است اما به دلیل تورم بالای اقتصادی و الگوی خروج موسسان یا سهامداران، آنها مشکلات متعددی را تجربه کردهاند.» او اضافه میکند: «استارتاپهای ایرانی برای اینکه بخواهند از آب و گل دربیایند باید از موانع متعددی عبور کنند. برای مثال در بخش رگولاتوری گرفتن یک مجوز ساده، دو سال دوندگی وجود دارد یا اینکه در بخش قانونگذاری، ضعفها و خلاهای بسیاری احساس میشود. نمونه بارز آن مدیرعامل «دیوار» است که بهدلیل درک نشدن ماهیت پلتفرمی کسبوکار خود به حبس محکوم شده است.» بهباور بنیانگذار آریامدتو، مصائب استارتاپها در یک سال اخیر بهشدت افزایش یافته و در موقعیت فعلی رویکرد کسبوکاری بهتر از تاسیس استارتاپ جواب میدهد.
بقا و دوام یا تماشای سوختن؟زیستبوم استارتاپ ایرانی تا به امروز به هر ضربوزوری، با سختجانی و ازخودگذشتگی و کوششهای بیوقفه بانیان واقعی آن سرپا مانده، ولی این تمام ماجرا نیست. وقتی به آینده این اکوسیستم فکر میکنیم، آشکارا ترکیبی از واهمه، نگرانی، اضطراب و استیصال سراغمان میآید. چه آنها که از مسیر پردستانداز رسیدن به وادی موفقیت عبور کردهاند، چه آنهایی که تنها دوام آوردهاند تا شکست نخورند و حتی آنهایی که حالا میخواهند پای در این مسیر بگذارند، میدانند که بقا و حضور و احیانا درخشیدنشان ارتباطی مستقیم با شرایط و حالوروز کشور در تمام ابعاد آن دارد. حالا علاوه بر موارد پیشگفته با واقعیتهای جدیدی که روبهرو هستیم از تجربه چند ماه دشوار و طاقتسوز گذشته حاصل شدهاند و لاجرم باید جایی در تحلیلها و ارزیابیها داشته باشند. واقعیتهایی که بهباور ناظران و تحلیلگران بیش از هر چیز شبیه به انتظار کشیدنی منفعلانه در فضایی برزخی است که چشمانداز روشن و خیالهای امیدوارکنندهای باقی نمیگذارند، بلکه هراسافزار و وهمانگیزند. اینکه با تعلل و دسترویدست گذاشتن، آنچه ناچار به تماشای آن خواهیم بود، دود شدن سرمایهها، کشته شدن انگیزهها و زایل شدن نیروی خلاقیت و ایدهپردازی است.
طوفان در راه استهادی فرنود، موسس استارتاپ کاموا میگوید آنچه بیش از هر چیزی گریبان استارتاپها را گرفته، بحران اجتماعی است که اثرات زیادی بر اکوسیستم گذاشته و بحرانهای و کاستیهای دیگر را تشدید کرده است. او به مواردی مانند از بین رفتن سرمایههای انسانی کسبوکارها، کاهش سرمایهگذاریها در کسبوکارهای نوپا، نوسانات ارزی، تورم و رشد انفجاری قیمتها میگوید: «در گذشته استارتاپها بحرانهای زیادی را رد کرده که هر کدام جداگانه اثراتی میگذاشتند اما فضای متشنج فعلی و بحرانهای آن متفاوت است. علاوه بر تمام گرفتاریهای قبلی باید بحران اینترنت را نیز اضافه کرد که ترکیبشان با یکدیگر امکان هرگونه فعالیت و برنامهریزی را از استارتاپها سلب کرده است.» بهگفته فرنود، دولت در چندماه اخیر نهتنها رویکرد درستی را برای مدیریت بحرانهایی که خود عامل آنها بوده، انتخاب نکرده، بلکه به عمق و دامنه آنها هم افزوده است. او چنین توضیح میدهد: «این روزها سادهترین و ابتداییترین نیازهای کاربران و کسبوکارها که ثبات شبکه است، برآورده نمیشود. گویی جریانی پیوسته و بدون وقفه از ناکارآمدی و تصمیمگیریهای نسنجیده فعال است که آگاهانه ماموریت یافتهاند با بحرانزایی حداکثری و روزمره، بخش خصوصی و ازجمله اکوسیستم نوآوری کشور را از پای درآورند.» بنیانگذار استارتاپ کاموا با هشدار درباره عواقب استمرار وضع کنونی میگوید: «ناامیدی و سرخوردگی در زیستبوم استارتاپی کشور بسیار مشهود است. کارآیی و بازدهی افراد و کسبوکارها به شدت افت کرده اغلب نیروهای خلاق و صاحب ایده و حتی در بدنه کسبوکارها به فکر مهاجرت هستند. بحران به طرح ایده و تاسیس استارتاپهای جدید و کاهش سرمایهگذاری بر استارتاپها هم رسیده است. چنین وضعیتی اگر دست روی دست بگذاریم به طوفانی سهمگین و کوبنده ختم میشود وگریبان استارتاپهای بزرگ و موفق کشور را هم میگیرد. درنتیجه شاید روزی برسد که ما اصلا چیزی به نام اکوسیستم استارتاپی نداشته باشیم.»
کد خبر 1729192منبع: خبرآنلاین
کلیدواژه: استارتاپ های ایرانی اکوسیستم استارتاپی زیست بوم استارتاپ سرمایه گذاری استارتاپ ها کسب وکارها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۰۵۸۰۷۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بسته 50 میلیارد دلاری برای نجات از بحران اقتصادی در مصر/ مصری ها برای تامین خوراک مبارزه می کنند
وقتی آن خبر مهم منتشر شد، "هشام نادر" به سرعت کارش را تمام کرد و برای رساندن خبر به خانواده اش به خانه رفت.
خبر این بود: سرمایه گذاری 35 میلیارد دلاری امارات متحده عربی بزرگترین سرمایه گذاری خارجی در تاریخ مصر خواهد بود. این امر راه را برای این کشور هموار کرد تا ارز خود را شناور کند و در نهایت مجوز دریافت وام دیگری از صندوق بین المللی پول به دست آورد. دولت مصر اعلام کرده با این بسته سرمایه گذاری 50 میلیارد دلاری، اقتصاد نجات می یابد.
به گزارش عصرایران، خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ در گزارشی بحران اقتصادی مصر و وضعیت زندگی پرجمعیت ترین و بزرگ ترین کشور عربی را مورد بررسی قرار داده و نوشت:
نادر 43 ساله، که حسابدار است و در کنار آن در "اوبر" رانندگی می کند، نظر متفاوتی داشت: او به همسرش گفت: "برای روزهای سخت تر آماده باش."
بر خلاف روایت رسمی دولت مصر، برای بسیاری در قاهره، مداخله بین المللی بیش از 50 میلیارد دلاری در هفته های اخیر نشان می دهد که بزرگترین کشور عربی چقدر سقوط کرده است. بحران اقتصادی که سالهاست گریبان گیر مصر بوده و هر سال بزرگ و بزرگ تر شده، اکنون با جریان جنگ در غزه همسایه و تشدید تهدیدات برای ثبات در خاورمیانه به نقطه اوج خود رسیده است.
حالا این سوال برای خانوارهای مصری مطرح میشود که پس از کاهش ارزش پول برای چهارمین بار در 2 سال گذشته، چقدر می توانند فشار اقتصادی بیشتری را تحمل کنند. تورم پیشتر نادر را مجبور کرده بود مصرف غذا، گردش و خرید لباس را کاهش دهد و فرزندانش را برای تحصیل به مدارس ارزانتری منتقل کند.
نادر در حالی که به یک صفحه تلویزیونی که کنفرانس مطبوعاتی دولت را پخش میکرد و در آن اقدامات دولت در 6 مارس را توضیح میداد، گفت: "ما قبلا هم چنین وضعی را تجربه کرده ایم و این وضعیت هرگز خوب نیست."
"عبدالفتاح السیسی" رییس جمهوری مصر در حال تلاش بر روی جذب آخرین بسته سرمایه گذاران خارجی برای کشور 105 میلیون نفری خود است، کشوری که شاهد خروج سرمایه مورد نیاز برای تامین مالی بدهی های عظیم خود بوده است.
امارات پس از به دست آوردن حق توسعه در منطقه ای در سواحل مدیترانه ای مصر، 35 میلیارد دلار در بخش املاک مصر سرمایه گذاری خواهد کرد. صندوق بین المللی پول 8 میلیارد دلار وام می دهد. اتحادیه اروپا هم وعده 8.1 میلیارد دلار کمک را داده است و پس از آن بانک جهانی بیش از 6 میلیارد دلار کمک خواهد کرد. روی هم این مبالغ وام ها و کمک های خارجی به بیش از 50 میلیارد دلار می رسد.
اما در قاهره این احساس وجود دارد که این کشور پس از تجربه انقلاب در بهار عربی در سال 2011، در سراشیبی سقوط اقتصادی قرار گرفته و وضعیت روز به روز بدتر می شود.
مصریها میگویند که سیسی مجبور شده کارهایی کند که دولتهای قبلی جرات نمیکردند و یارانهها را برای چیزهایی مانند نان و برق کاهش داده است. وزارت نفت مصر با اشاره به تدابیر تثبیت اقتصاد از جمله کاهش ارزش پول مصر (پوند) از افزایش قیمت سوخت در پایان هفته گذشته خبر داد.
حداقل دستمزد کارگران دولتی 6 هزار پوند مصری (128 دلار) در ماه است و اکثریت مردم به سیستم یارانه ای متکی هستند که برخی از کالاهای ضروری را پوشش می دهد. با این حال، تغییراتی در عادات خرج کردن بر مصریهایی که خود را نسبتا ثروتمند میدانستند نیز تحمیل میشود.
مردم بیشتر به پرداخت اقساطی متکی شده اند، نه فقط برای اقلام بزرگ مانند مبلمان و لوازم خانگی، بلکه برای خواربار، پوشاک و حتی در نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره امسال.
"مونا علی" 27 ساله، مهندس یک شرکت چندملیتی، مجبور شد از گردش در کافهها و رستورانها و سفرهای خارج از کشور خود بزند و برای حتی یک پنی خود هم برنامه داشته باشد تا بتواند از پس پرداخت قبوض مختلف برآید.
او گفت: "من بچه ندارم و در محل کار خود را می کشتم فقط برای اینکه سالی یک بار از تعطیلات خارج از کشور لذت ببرم یا چیز خوبی برای خودم بخرم. حالا به این فکر می کنم که غذایم روی میز باشد. آیا من دیگر طبقه متوسط هستم؟"
در واقع، آشکارترین نشانههای ناخوشایند اقتصادی بر سر سفرههای شام مردم مصر است، بهویژه در ماه مبارک رمضان که خانوادهها بهطور سنتی روزه را با ضیافت شام افطار میکنند.
"مروه احمد" با سبد خرید خالی خود در مقابل لاشه های گوشت آویزان شده در سوپرمارکت می ایستد و به تابلویی اشاره می کند که گوشت گاو محلی را به قیمت 379 پوند در هر کیلو تبلیغ می کند. این مادر 42 ساله 2 فرزند گفت: "ما دیگر به سختی می توانیم عدس و سبزیجات را بخریم، بنابراین گوشت دیگر مورد بحث ما نیست و مدت هاست از سبد مصرفی ما حذف شده است."
این قبل از سقوط بیشتر پوند در 6 مارس امسال (3 هفته پیش) بود، زمانی که مصر حمایت دولتی از تثبیت قیمت پول خود را متوقف کرد و در عرض چند ساعت پول ملی این کشور حدود 40 درصد سقوط کرد و به پایین ترین سطح خود یعنی 50 پوند مصری در برابر هر دلار آمریکا رسید، در حالی که متوسط نرخ برابری پوند در برابر دلار در سال 2023 حدود 39.90 بود.
"محمد قادری" قصابی از استان سوهاگ در جنوب مصر از سال گذشته شروع به فروش گوشت به صورت گرمی و در مقادیر کم کرده است. کوچکترین تکه گوشت قرمز او 50 گرمی است که الان حدود 37 پوند است.
او میگوید: "من مشتریهای ثروتمندی مثل پزشکان دارم که بچهها یا شخصی را برای خرید نیم کیلو میفرستند زیرا خجالت میکشیدند مقدار کمی بخرند. بنابراین من شروع به فروش گوشت در قطعات بسیار کوچک کردم."
تورم قبلا در سال 2023 به رکورد بیش از 35 درصد رسیده بود. قیمت کالاهای کلیدی مانند شکر تقریبا 2 برابر شده است و مقامات را بر آن داشته تا اقداماتی را برای جلوگیری از افزایش قیمت توسط تاجران یا توزیع کنندگان اتخاذ کنند. قیمت پیاز که فراوانی سنتی آن در آشپزخانه ها نمادی از فرهنگ آشپزی مصر و یک عنصر ضروری در غذاهای خیابانی بود، در یک سال گذشته بیش از 400 درصد افزایش یافته است.
دعوت از دوستان و خانواده برای صرف غذا چیزی نیست که "سارا حسن" بانکدار 34 ساله، فکر میکند دیگر از پس آن بر آید. او گفت: "من همیشه و به ویژه قبل از ماه رمضان، خانهام را از مواد غذایی مورد نیاز پر می کردم اما اکنون نمی توانم بیش از نیاز روزانه خود بخرم."
کمپین انتخاباتی مجدد السیسی در اواخر سال گذشته نمادهای اصلی حکومت یک دهه او را برجسته کرد، از ساخت هزاران مایل جاده و پل تا گسترش کانال سوئز و پایتخت اداری جدید در شرق قاهره. او به امنیت این کشور به عنوان یک موفقیت برای دولت خود اشاره می کند، که چگونه مصر مانند دیگر کشورهای منطقه دچار هرج و مرج و جنگ نشده است.
او در ماه ژانویه در یک سخنرانی عمومی به مصری ها گفت که فشارهای اقتصادی را تحمل کنند، زیرا با وجود افزایش قیمت ها همچنان قادر به خوردن و نوشیدن هستند. او از این پروژه های بزرگ خود دفاع کرد و گفت که آنها میلیون ها شغل ایجاد کردند.
السیسی، که دولتش اجازه مخالفت چندانی نمی دهد، کمبود ارز خارجی را ناشی از وابستگی چند دهه ای مصر به واردات دانست که به گفته او مستلزم صرف یک میلیارد دلار در ماه برای واردات مواد اولیه مانند گندم و گیاهان روغنی و یک میلیارد دلار دیگر برای سوخت است.
او گفت: "من متوجه میزان رنج و فشارهای اقتصادی در مصر هستم و از انعطاف پذیری بیشتر مصری ها قدردانی می کنم. آیا ما نمی خوریم؟ ما می خوریم. نمی نوشیم؟ ما می نوشیم و اقتصاد کار می کند. بله اجناس گران هستند و برخی چیزها در دسترس نیستند."
در تلاشی برای کاهش تاثیر بر خانواده های کم درآمد، دولت ماه گذشته افزایش 50 درصدی حداقل دستمزد کارگران دولتی را اعلام کرد. این بخشی از یک بسته حمایت اجتماعی گسترده تر بود که به گفته مقامات حدود 180 میلیارد پوند ارزش دارد. این قبل از کاهش دوباره ارزش پوند بود.
"مصطفی مدبولی" نخست وزیر، در 18 مارس گفت که انتظار دارد مردم شاهد کاهش قیمت ها با در دسترس قرار گرفتن ارز خارجی بیشتر و تسهیل واردات باشند. بانک مرکزی اعلام کرد افزایش نرخ بهره در این ماه به منظور مهار تورم است.
هر چند کاهش بیشتر ارزش پول مصر حداقل در کوتاه مدت به معنای افزایش قیمت است. در واقع، مصری ها می دانند که باید چه انتظاری داشته باشند. این کشور ارزش پول خود را 48 درصد کاهش داد و یارانه ها را به سطح پایان سال 2016 کاهش داد تا یک قرارداد وام به مبلغ 12 میلیارد دلار با صندوق بین المللی پول امضا کند، که به ترمیم مالی کشور کمک کرد اما تورم را تحریک کرد.
پس از انتشار اخباری که در این ماه منتشر شد، "رجب محمد" به سوپرمارکت هجوم برد تا مواد غذایی بخرد قبل از اینکه قیمت ها دوباره افزایش یابد. این حسابدار 45 ساله گفت: " من نمیدانم چگونه میخواهیم از این وضعیت جان سالم به در ببریم."
محمد به یاد می آورد که حدود 15 سال پیش زندگی خوبی داشته است. متاهل و دارای 2 فرزند کوچک بود. اکنون، او به عنوان راننده اوبر کار می کند و همسرش به دنبال یک شغل جانبی است تا بتوانند هزینه های دانشگاه را برای آن بچه ها تامین کنند. آنها میوه و سبزیجات را دانه ای می خرند نه وزنی.
"الهام محمد" معلم 43 ساله، گفت که سعی می کند با درآمد 15 هزار پوندی مجموع حقوق خود و همسرش گذران زندگی کند. او به جای خرید 2 کیلو گوشت تازه در ماه برای خانواده کوچک 4 نفره خود، اکنون فقط یک کیلو مصرف می کند و از آخرین لقمه نیز استفاده می کند.
او گفت: "من از استخوانهای ارزان قیمت برای تهیه مقادیر زیادی آبگوشت استفاده میکنم که میتوانم آن را برای بقیه ماه هم بپزم. این یک مبارزه است، اما من باید انواع ترفندها را برای ادامه غذا دادن به فرزندانم به کار ببرم."
کانال عصر ایران در تلگرام